Kamulaştırma yolu ile taşınmaz üzerinde irtifak hakkı kurulması (irtifak kamulaştırması) nedir?

Bu sorunun cevabını iyi anlaşılması için öncelikle “irtifak hakkı” kavramını açıklamak gerekir:

Belirli bir taşınmaz mal üzerinde, herhangi bir kişinin edinebileceği en kapsamlı hak “mülkiyet hakkı” dır. Gerçekten de mülkiyet hakkı, sahibine, hukuk düzeni çerçevesinde sahip olduğu şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisi veren en kuvvetli ayni haktır. “Ayni” demek, söz konusu hakkın herkese karşı ileri sürülebilmesi demektir.

İrtifak hakkı da tıpkı mülkiyet gibi bir ayni haktır. Ancak, mülkiyetin aksine irtifak hakkı bir şey üzerinde tasarrufta bulunma (örneğin o şeyi satma) hakkı vermez. İrtifak hakkı, sahibine, bir şey kullanma veya o şeyden yararlanma hakkı veren sınırlı bir ayini haktır. İrtifak hakkının da kendi içinde alt türleri mevcuttur. İntifa hakkı, sükna hakkı, geçit irtifakı örnek olarak zikredilebilir.

İrtifak kamulaştırmasında idare, ihtiyacı olan taşınmazın mülkiyetini devralmak yerine, taşınmazın belirli bir kesimi, yüksekliği, derinliği veya kaynak üzerinde kendi lehine bir irtifak hakkı tesis etmektedir. Böylelikle idare, hem mülkiyet için ödeyeceği kamulaştırma bedelinden daha az bir bedeli ödemekte, hem de taşınmazı üzerinde irtifak yoluyla kamulaştırma işlemi yapılan taşınmaz maliki, taşınmazı üzerinde tasarrufta bulunma hakkını korumaya devam etmektedir.

İrtifak kamulaştırmasına verilebilecek en güzel örnek enerji nakil hatları ile ilgilidir. Üzerinden enerji nakil hattı geçen taşınmazların tamamen kamulaştırılmasına çoğu zaman gerek yoktur. Bunun yerine, söz konusu taşınmazlar üzerinde, enerji nakil hatlarının geçirilebilmesi (direklerin dikilmesi) amacıyla, idare lehine irtifak hakkı tesis edilmesi (irtifak kamulaştırması) yoluna gidilmektedir.