Tutuklamanın hukuka aykırı veya haksız olmadı durumunda tazminat ödenmesi bir insan hakkı olarak AY 19/9’da (AİHS 5/5’te) düzenlenmiştir. CMK 141-144’te koruma tedbirleri nedeniyle tazminat hükümlerine yer verilmiştir. Tutuklama nedeni ile tazminat istenmesi, tutuklamanın hukuka aykırı veya haksız olması sebeplerine dayanabilir. Buna göre;
- Kanunlarda belirtilen koşullar dışında tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen (141/1-a),
- Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırma isteği yerine getirilmeden tutuklanan (141/1-c),
- Tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmayan hallerde sözle açıklanmayan (141/1-g),
- Tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen (141/1-h),
- Tutuklama işlemine karşı kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan (141/1-k),
Kişiler hukuka aykırı tutulama sebebiyle tazminat isteyebilirler.
Tutuklama Kanundaki hükümlere uygun olmakla birlikte çeşitli sebeplerle haksız olabilir. Buna göre;
- Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen (141/1-d),
- Kanuna uygun olarak tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilen (141/1-e),
- Mahkûm olup da tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan ( 141/1-f),
Kişiler haksız tutuklama nedeni ile tazminat talebinde bulunabilirler.
Tazminat davası ağır ceza mahkemesinde görülmekte olup tazminat miktarı tazminat hukukunun genel prensipleri çerçevesinde
saptanacaktır (AY 19/9, 142/6).
Mülga CMUK’ta koruma tedbirleri nedeni ile tazminata yer verilmemiş olup bu konu 1964 yılında çıkarılan ve 5320 sayılı Kanunla ilga edilen 466 sayılı Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere Tazminat Verilmesi Hakkında Kanun’da düzenlenmişti. Bu düzenleme tazminat hukukunun prensiplerinin geçerli olmaması yönünden yetersizdi.