Taşınmaz malları kamulaştırılan kişiler (malikler) kamulaştırma işlemine karşı hangi davaları açabilir?

Kamulaştırma ile ilgili olarak bir yanda kamulaştırmayı yapan idarenin açabileceği davalar, diğer yanda ise taşınmaz malları kamulaştırılan maliklerinin açabileceği davalar vardır. Daha önceki cevaplarda bahsedilen “kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası” sadece kamulaştırmayı yapan idarenin açabileceği bir davadır. Taşınmaz malları kamulaştırılan taşınmaz mal sahipleri söz konusu davada sadece davalı tarafta yer alabilirler. Davacı olamazlar.

Taşınmaz mal sahiplerinin kamulaştırma işlemine karşı açabilecekleri davalar ise;

• Kamulaştırma işleminin iptali davaları ve

• Maddi düzeltim davalarıdır.

Bunlardan başka bir de “geri alım davaları” ve “artan kısmın kamulaştırılması davaları” vardır ki bunlarla ilgili açıklamalarda sonraki soruların cevaplarında bulunabilir. Bu sorunun cevabı kapsamında sadece iptal davalarında maddi düzeltme davaları açıklanacaktır.

• Kamulaştırma işleminin iptali davaları Kamulaştırma işlemi “idari işlem” niteliğindedir. Anayasamızın 125. maddesine göre ise idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. O halde sonuç, kamulaştırma işleminin iptali için de dava açılabileceğidir.İdari işlemlerin iptal edilmesi talebiyle açılan iptal davaları, idare mahkemelerde görülür. Asliye hukuk mahkemelerinde iptal davası açılamaz. İptal davası açmak isteyen taşınmaz mal sahibi, kamulaştırma işleminin kendisine idare tarafından tebliğ ettirilmesinden itibaren (yani idare tarafından açılacak olan “kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası” kapsamında, asliye hukuk mahkemesi tarafından kendisine yapılacak olan tebligat tarihinden itibaren) 30 gün içerisinde iptal davası açabilir. Söz konusu 30 günlük süre “hak düşürücü” bir süre olup, bu süre geçtikten sonra iptal davası açılması söz konusu olamaz. Açılsa bile dava, mahkeme tarafından ilk incelemede reddedilecektir.  

1. Paylı mülkiyete ve elbirliği mülkiyetine tabi olan taşınmazlarda paydaşların tek başlarına dava açma hakkı vardır. Ancak, açılan davaların sonuçları dava açmayanları etkilemez.
2. İdarenin her türlü idari işleminin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç yönünden sakat olmaması gerekir. Sakat ise ortada “iptal edilebilir” bir idari işlem var demektir. Örneğin, kamulaştırmayı yapan idarenin kamulaştırma yetkisi yok ise veya kamulaştırma yapılmasında hiçbir şekilde kamu yararı yok ise ortada sakat bir idari işlem vardır ve bu işlem iptal yaptırımına konu olabilir.

• Maddi düzeltim davaları

Daha önce açıklandığı üzere, “kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası” denen davayı, kamulaştırmayı yapan idare, taşınmaz malın sahibine karşı, asliye hukuk mahkemesinde açar. Kamulaştırma kanununun 10’ uncu maddesi uyarınca bu dava açılınca, mahkeme davalı konumunda olan taşınmaz mal sahibine meşruhatlı (açıklamalı) bir tebligat yapar. Bu tebligat kapsamında, kamulaştırılacak olan taşınmaz ile ilgili olarak, idarenin önceden hazırlamış olduğu kıymet takdir tutanakları gibi kamulaştırma belgeleri de taşınmaz mal sahibine tebliğ edilir. Söz konusu kamulaştırma belgeleriyle kamulaştırılan taşınmazın birbiriyle uyumlu olmaları çok önemlidir. Örneğin, taşınmaz üzerinde çok değerli ağaçlar varsa ve fakat bu araçlar kıymet takdir tutanağında gösterilmemişse bu durum, taşınmaz mal sahibinin aleyhinedir. Çünkü mahkeme tarafından kamulaştırma bedeli belirlenirken kıymet takdir tutanağında gösterilmeyen unsurların bedelleri kamulaştırma bedeline eklenemez. İşte bu noktada hak ettiğinden daha az bir kamulaştırma bedeli almak istemeyen taşınmaz mal sahibi, “maddi düzeltim davası” denen davayı yine asliye hukuk mahkemesinde açarak, kendisine tebliğ edilen kamulaştırma belgelerindeki eksiklerin tamamlanmasını veya gerçeğe aykırı soruların düzeltilmesini talep eder. Böylece taşınmazın gerçek değeri mahkemece belirlenebilecektir.

Maddi düzeltim davaları da, tıpkı yukarıda açıklanan iptal davaları gibi 30 günlük hak düşürücü süre içerisinde açılmalıdır. Süresinde dava açılmayan hallerde, taşınmaz mal sahibi sonradan kamulaştırmasız el atmadan dolayı bedel davası açabilmek de ancak bu davalar kapsamında hükmedilen bedellerinin tahsil edilmesi çok uzun sürmektedir.

Madde düzeltim davaları, idare tarafından taşınmazın kamulaştırma bedelinin belirlenmesi için açılan “kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davaları” (asıl davalar) ile birleştirilerek sonuçlandırılmaktadır.